Duygular birine ya da bir şeye yönelik hisler olmakla beraber, bizi şekillendiren, biz olmamızda etkisi epeyce büyük olan ve düşüncelerden daha çok eylemlerimizi etkileyen yapıtaşlarımız olarak nitelendirilebilir. Temelde sekiz adet duygumuz olduğu ve diğer duyguların bu sekiz duygudan doğduğu düşünülmektedir. Bu temel sekiz duygu; öfke, korku, sevgi, iğrenme, üzüntü, zevk, şaşkınlık ve utançtır. Yaşamımızın ilk yıllarından itibaren duyguları öğrenmeye, onları ilişkilendirmeye ve duygularımızı nasıl yöneteceğimizi öğrenmeye başlarız.
Bu noktada duyguları yönetmekten kasıt ,duygu düzenleme becerileri olup, duygu düzenleme kişinin amacına ulaşabilmek için duygusal yönde gösterdiği tepkileri izleyebilme, değerlendirebilme ve gerekli değişimleri yapabilmesi olarak tanımlanabilir. Duygu düzenlemeyi bilişsel, fizyolojik, davranışsal süreçler etkilemekle beraber anne-baba tutumları ve çocuğun kendi deneyimleri de etkin rol oynayan faktörlerdendir. Ayrıca yaş, cinsiyet, mizaç özellikleri, bağlanma stilleri, akran etkileşimleri ve öğretmen tutumları gibi süreçlerde duygu düzenleme becerilerinin kazanılmasında etkili rol oynamaktadır.
Duygu düzenleme becerilerinin çocukta gelişimine bakıldığında ise;
Bebeklik döneminde duygu düzenleme hususunda aktif rol oynayan taraf birincil bakım verenin kendisi olmakla beraber bu dönemde çocuğun duygularını düzenlemek için gerekli becerileri yeni yeni gelişmekte olduğu için çocuktan gelen tepkilerin doğru analiz edilmesi, stresin yönetilmesi ve duygusal dengenin korunabilmesi için çok önemlidir.Birinci yaşın tamamlanmasıyla birlikte, çocuklar kendileri duygu düzenleme süreçlerinde daha etkin rol olmakla beraber tehlike içeren durumlar içerisine girdiklerinde ya da stresli olduklarında ebeveynin duygusal rehberliği, sergilediği kabullenici tutum ve cevap verebilme kabiliyeti yaşanan yoğun duygusal ataklar için önemlidir.
Çocuklar bu dönemde birincil bakım verenin dediklerine yanıt vermeye, buna bağlı olarak uyum göstermeye başlamaktadır. 3 yaşa kadar devam eden bu dönemde çocuklar yasaklanan davranışları yapmama konusunda kendini durdurabilme, kendiliğinden gelişen bir şekilde yardımlaşma, paylaşma ve teselli etme gibi duygu düzenleme becerileri ile yapılabilecek davranışlar sergilemeye başlarla
3 yaşla beraber çocuklar birincil bakım verenden biraz daha bağımsızlaşıp, yaşıtlarıyla daha fazla vakit geçirmeye başlamaktadırlar. Bu durum kendilerinin ve akranlarının duygularını tanımada daha da gelişmelerine olanak sağlamaktadır.
Bu dönemden başlayarak 6 yaşa kadar çocuklarda duygu düzenleme açısından; etkin olarak iletişim kurma, sözel iletişimin artması ve istemli bir biçimde yardımlaşma, paylaşma, teselli etme görülmeye başlar.Daha fazla akran ağırlıklı iletişim biçimi benimsenmeye başladığı için kendisinin ve arkadaşlarının duygularını anlayabilir ve bunları dile getirebilir. Davranışları içselleştirme görülmeye başlar. Bu dönemde olumlular kadar olumsuz bazı davranışlarda yine duygu düzenleme becerilerine bağlı olarak kararlı şekilde görülmeye başlanabilir. Bu dönemde de ailenin ve çocuğun yakın çevresindeki diğer yetişkinlerin (öğretmen vb.) yol gösterici olması duygu düzenleme becerisinin gelişmesinde yine önem arz eder. Bu yaş grubuna kadar olan süreçte duygu düzenleme becerisindeki eksiklikler kaynaklı bazı psikolojik problemler yaşanması kaçınılmazdır. Bu problemlerin başında öfke ve saldırganlık gelmektedir.
Ayrıca parmak emme, alt ıslatma, kendine güvensizlik, içe kapanma gibi problemlerde yine duyguları dile getirememe kaynaklı problemler olabilir.Özellikle davranışsal problemler aslında çocukların duygularını etraflarına göstermek için kullandıkları yöntemlerdendir. Bu yüzden çocuğun duygusunu anlamak ve ona duygu düzenleme becerisi kazandırmak bu noktada çok önemlidir.Anne babalar çocuklara duygu düzenleme konusunda yardımcı olabilecek en önemli rehberler olup, aşağıdaki yöntemler kullanılarak çocuğa yardımcı olunabilir.
Çocukların Duygu Düzenlemelerine Yardımcı Yöntemler :
- 1. Empatik olmaya çalışın. Çocuğun yaşadığı duyguları kabul edin. Onun için ne kadar anlamlı ve önemli olduğunu kabullenin. Örneğin; çocuğunuz sizin için çok önemli bir durum gibi görünmeyen bir durum için ağladığında ona,”bunun için ağlamamalısın” demek yerine onun duyguları anladığınızı, onun için ne kadar zor olduğunu bildiğinizi ifade edin. Yaşadığı deneyimi ve ona bağlı duygusunu yaşamasına izin verin ve o sakinleştikten sonra konuşmayı deneyin. Çocuğunuzun yaşadığı bu duygu dalgalanmalarında ona sarılarak ve temasta kalarak da ona yardımcı olabilirsiniz.(Çocuğun böyle bir talebi varsa yoksa onu zorlamayın.)
- 2. Duyguları tanımlamasına yardım edin. Ne hissettiğini sorun ve onu anladığınızı belirtin. ”Şuan oyuncağın kırıldığı için üzgün hissediyorsun biliyorum ama ben yanındayım” gibi ifadeler duyguları ifade etmeyi teşvik etmede etkili olacaktır.
- 3. Çocuğunuza model olun.Çocuklar taklit ederek öğrenebilirler. Siz kendi duygularınızı dile getirirken ona da duygu düzenleme becerileri kazanmada yardımcı olabilirsiniz. Biliyor musun ?,Bugün ……. olmasına çok sevindim. Seni bugün mutlu eden neler oldu benimle paylaşmak ister misin ? gibi.
- 4. Çocukların duygularını sınırlandırmayın. Çocuğunuz bir duygusal atak yaşadığında örneğin öfke krizleri, ağlama krizleri vb. duygularını yaşadığı için onu cezalandırmadığınızdan emin olun. Çocuğa duygularını nasıl yansıtabileceği konusunda yardımcı olmaya çalışın. Örneğin kızgın hisseden ya da öfke krizi geçiren bir çocuğa kendine zarar vermesini engellemek için balon nefesi egzersizi öğretilebilir. Bu egzersiz için çocuktan bir avucunu göğsüne bir avucunu da karnına koymasını isteyin. Bu sırada burundan derin bir nefes alıp, tıpkı balon şişirirken nefes verdiğimiz şekilde ağzından nefes vermesini isteyin. Bunu sakinleşene kadar devam ettirin.
- 5. Çocuğunuzun duygu düzenleme becerilerini kazanma süreçlerinde yaşadığınız zorluklar olduğunda uzman desteği almak size bu süreçlerin rahat geçmesi hususunda yardımcı olacaktır.
Kaynak Önerisi Ve Kaynakça
Kaynak Önerileri:
Duygular Mutfağı-Marc Nemiroff ve Jane Annunziata(Kesinlikle alınmasını tavsiye ediyorum.)
Çocuklar için Kontrollü Kalma Rehberi-Lauren Brukner(4.maddede anlattığım egzersizi burda bulabilirsiniz)
Öfkemle Nasıl Başa Çıkabilirim? – Dagmar Geisler
Nasıl Hissediyorum? serisi: Üzüldüğüm Zaman, Endişelendiğim Zaman Korktuğum Zaman, – Cornelia Maude Spelman
Küçük Nokta Serisi-Diane Alber
KAYNAKÇA:
Duygular Mutfağı-Marc Nemiroff ve Jane Annunziata
Şahin, K. (2019). Okul öncesi dönem çocukların duygu düzenleme becerileri ile davranış sorunları
arasındaki ilişkinin incelenmesi (Doctoral dissertation, Marmara Universitesi (Turkey)).
Yaman, B. (2018). Ebeveyn tutumlarının çocukların mizaç özellikleri ve duygu düzenleme becerileri
üzerindeki rolü (Master’s thesis, Işık Üniversitesi).
BOZKURT YÜKÇÜ, Ş. U. H. E. D. A. (2017). Bağımsız anaokullarına devam eden çocukların duygu
düzenleme ve sosyal problem çözme becerileri ile ebeveynlerinin duygusal okuryazarlık düzeyleri
arasındaki ilişkinin incelenmesi.