Özgüven kişiye özel bir duygu olmakla beraber, kişinin yapabileceklerine duyduğu güven ve kendini sevme kapasitesi olarak tanımlanabilir. Özgüven bir bireyin kendine ne düzeyde değer verdiği ve kendini ne kadar değerli gördüğünün bir göstergesi olarak kabul edilebilir. Özgüven geliştirme çocuklarda doğumu itibariyle oluşmaya başlayan bir süreç olmakla beraber çocuğun çevresindeki birincil bakım verenler özgüven geliştirmede çok etkilidir. Çünkü özgüven geliştirmede çevre, mekânlar, olaylar ve durum kişinin üzerinde etkili olan faktörlerdir. Ayrıca bir kişinin özgüveni diğer duyguları üzerinde de etkilidir.
Gelişimsel dönemler incelendiğinde yaşamın ilk dört senesi içinde ailenin yetiştirme tarzının özgüven gelişiminde önemli yıllar olduğu yapılan çalışmalarda ortaya konmuştur. Özgüven sahibi çocuklar kendi yaptıklarının arkasında duran, kendisini sevebilen, kendisine saygı duyan çocuklardır. Sorunlar karşısında kendileri çözümler üretirler ve daha az dışa bağımlılık gösterirler. Çocuklar doğduklarından itibaren bakım verenin ilgili ve özverili tutumu, çocuğun yakınlık ve ilgili bulması, değerli olduğunun hissettirilmesi sayesinde çocuğun özgüveni kısa sürede en yüksek seviyeye ulaşır. Bu durum çocuk 10 yaşına gelinceye kadar devam eder. Daha sonra ergenlikle beraber bireysel farklılıkların bariz hale geldiği ve çevresel etkenlerin (okul, arkadaşların vb.) özgüven üzerinde etkinlik kazandığı görülmektedir. Örneğin çocuk, başarılarının takdir edildiği bir ortamda yetişmiş olmasına rağmen, ailesi ya da çevresindekilerden görünüşüyle ilgili eleştirileri fazla alıyorsa bu konuda özgüven eksikliği yaşayabilir.
Çocuğun kendi kararlarını vermesine imkân verildiği sürece çocuk kendini bağımsız hisseder ve kendine güveni artar.(Tabi ki de çocuğun kendi karar verebileceği şeylerde sınırlar dâhilinde olmalıdır. Oyuncak, kıyafet seçimi gibi)
Çocuğunuza karşı verdiğiniz tepkilerde onun özgüven gelişiminde etkili olan önemli faktörlerdendir. Örneğin, çocuğunuz istemediğiniz bir şeyler yaptı ve siz ona bir daha böyle yaparsan seninle konuşmayacağım dediniz. Çocuğunuz bundan sonra hata yaparsa ve siz onunla konuşmazsınız korkusuyla çekinceler yaşayabilir ve özgüveni düşebilir.
Çocuklar anne babalarını model alarak öğrenirler. Sizin kendinizin de yaptığınız hatalar karşısında kendinize karşı çok suçlayıcı olmamanız, kendinize değer vermeniz ve kendinize güvenir tutum sergilemeniz çocuklarınıza örnek teşkil edecektir.
Her çocuğun kendinin doğuştan getirdiği bazı kişilik özellikleri olduğunu unutmamak ve çocuğunuzu olduğu kabul etmek ve bunu ona göstermek yine çocuklarda özgüven geliştirmede önemli hususlardandır.
Çocukları çok baskıcı, aşırı korumacı yetiştirmek, travmatik yaşam deneyimleri ve aşırı hayal kırıklıkları yaşamak çocuklarda özgüven eksiklerine sebebiyet verebilir. Çok müdahaleci davranmak özellikle genel olarak kaygılı çocukların özgüven geliştirmesine engel olacak bir tutumdur. Örneğin, çocuğunuz yeni bir ortama girdiğinde kaygılı olabilir. Siz sürekli onun yanında oturursanız ve yeni arkadaşlarla tanışmasına yardımcı olmazsanız ona yeni ortamlardan kaçınabileceği, arkadaşlarla kaynaşmadan sizle oturabileceği güvencesini vermiş olursunuz ve çocuğunuz her yeni ortamda size sığınarak kaçınma davranışı sergileyebilir.
Çocukların hayallerin saygı duymak önemlidir. Çocuklar hayalle gerçeği bazen ayırt edemeyebilir. Böyle durumlarda da aşırı tepkili davranmamak çocuğun özgüveninin gelişimi için çok önemlidir. Söylediği gerçek olmayan şeyler görmezden gelinemeyecek gibiyse birlikte tekrar düşünebiliriz gibi cümleler kurarak gerçekler üzerinde konuşmak önemlidir.
Çocuklarla iletişimde mümkün oldukça her zaman, hiçbir zaman gibi ifadeler kullanmaktan kaçının. Bu tarz genellemeler çocuklarda yine hata yapmaktan korkmaya sebebiyet verebilir.
Çocuklarınıza farklılıklara saygı duymayı öğretmek önemlidir. Her zaman kendi düşündüklerinin doğru ve geçerli olamayacağını onlarla konuşmak, birlikte karar vermeyi öğretmek (alternatifler sunmak vb. gibi ) çocukların kendi istedikleri olmaması sonrasında yaşanacak hayal kırıklıklarını önlemeye yardımcı olacaktır. Bir hikâye kitabındaki olayların alternatif başka sonuçları üzerinde konuşmak bile kullanabileceğiniz yöntemlerden olabilir.
Çocuğun kendisini değerli hissetmesini sağlamak özgüven hissetmesine yardımcı olacak yöntemlerdendir.
Çocuklarda özgüven geliştirmede en önemli kriterlerden biri de çocuğun sevildiğini bilmesinden geçmektedir. Bu noktada çocuğu olduğu gibi kabul ve duygularını anlamak çok önemlidir. Çünkü özgüvenli çocuk kendine karşı iyi duygular geliştiren ve sevilen biri olduğunu bilen bir çocuk demektir.
Çocuklarınıza ne kadar kıymetli olduklarını, çocuğunuzun varlığından dolayı hissettiğiniz mutluluğu hissettirin. Onlara ne olursa olsun, hep onları sonsuz seveceğinizi her zaman dile getirin.
Çocuğunuzun yeteneklerini keşfetmesine ve kendi ilgi alanları doğrultusunda ilerlemesine destek olmak özgüven gelişimine katkı sağlayacaktır. Bu noktada çocuğa kendi istek ve arzularımızı yüklememek, yapıp yapamayacağı şeyler hakkında objektif olmak dikkat edilmesi gereken bir husustur.
Çocuklarınızın güzel davranışlarını “yardımların benim için değerliydi” gibi sözlerle takdir edin. Özellikle onun için cesaret gerektiren davranışlar sergilediğinde onu övmekten çekinmeyin.
ÇOCUKLARA ÖZGÜVEN KAZANDIRMANIN EN İYİ YOLLARINDAN BİRİ İSE ONLARA SORUMLULUKLAR VERMEKTİR.
Özgüven sahibi çocuklar yetiştirmenin yollarından birisi de çocuklara sorumluluk sahibi olmayı öğretmektir. Bu çocuklara yapabilecekleri sorumluluklar vermek olarak açıklanabilir. Böylece kendi kendine yetebilen ve kendine güvenen çocuklar haline geleceklerdir. Kendileri için sorumluluk almak çocukların zamanla öğrenecekleri bir şeydir. Onlara hangi konularda sorumluluk taşımaları gerektiğini göstermek yetişkinlerin görevidir. Örneğin duyguları ifade etme çocuğun sorumluluk alması gereken bir husustur. Bunu yetişkinler, çocuklara duyguları paylaşmanın önemini anlatarak gösterebilir. Aynı şekilde davranışlarda çocukların sorumluluğu alanına girer. Çocuklara yaptıkları davranışların sonuçlarının neler olabileceği hakkında konuşmalar yapmak önemlidir. Örneğin; araba oyuncağıyla vurarak oynayan çocuğa, oyuncakla bu şekilde oynarsa oyuncağın kırılabileceği ve kırılırsa oyuncağıyla bir daha sevdiği yolları yapıp, onunla oynayamayacağı şeklinde bir konuşma yapmak etkili olabilir. Ayrıca sorunların çözümleri konusunda üstüne düşenleri yapmak da çocukların sorumluluk alanlarına girer.
Çocuklara sorumluluk verirken, kurallarınızı ve ondan beklediklerinizi açık, net ve kısa cümlelerle anlatın. Çocuk tam anlamadığı kurallar karşısında sert tepki alıyorsa ve cezalandırılıyorsa yine özgüveni düşecektir. Sorumluluklar verirken bu sorumlulukları çocuğunuzun yaşına ve yapabilme olasılıklarına göre seçmeniz çok önemlidir. Çocuğunuzun verdiğiniz sorumluluğu tamamlaması halinde de onu takdir etmek kendine güveninin gelişmesi için çok önemlidir. Ayrıca çocukların yaşadıkları bazı sorunları aşmalarında da yardımcı olabilecek yöntemlerden biri onlara sorumluluk vermektir. Örneğin, çocuğunuzun yemek yeme ile ilgili sorunları var. Böyle bir sorun karşısında onunla beraber yemek hazırlayabilirsiniz. Size yardım etmesini isteyebilirsiniz.
Sorumluluklar vererek özgüven geliştirme yöntemleri arasında ise oyuncaklarını nasıl kendisinin toplayabileceğini göstermek, ellerini yıkamayı öğretmek, çocuk yemek yerken kendi yemesine olabildiğince izin vermek çocuk açısından ben kendim bazı şeyleri başarabiliyorum, ben kendime yetebiliyorum mesajı olarak dönecektir ve çocuğun kendine güveni artacaktır. Yine belirtmek gerekir ki çok korumacı tutum içerisinde olmamak ve çocuğa alan açmak özgüven gelişiminde çok önemlidir. Yine çocuklarınızla beraber günlük, haftalık planlar oluşturmak, bunları rengarenk kalemler kullanarak eğlenceli hale getirmek ve çocuğunuza beraber her gün bunun takibini yapmak gibi sorumluluklar vermek hem onunla iletişimini güçlendirir hem de çocuk kendi başarabildiklerini gördükçe özgüveni artar.
Örneğin bu yazı sonundaki liste gibi listeler kullanıp bunu sticker ya da boyamalarla uygulayabilirsiniz. Bu yazıda genel olarak özgüvenin ne olduğu ve nasıl geliştirilebileceğine dair genel öneriler ve sorumluluk geliştirmenin önemi ve örneklerine yer verilmiştir. Çocuğunuzun özgüven sıkıntıları sizin çocuğunuza özgü farklı durumlar içerebilir. Böyle durumlarda bir uzmanla iletişime geçebilirsiniz.
Kaynakça Uyar, F. N. (2020). 5-6 Yaş grubu çocuklarda bibliyoterapinin özgüven ve kişiler arası problem çözme
